Yoksulluğun derinleşmesi sistemik bir sorundur. Eşitsizlikler üzerine, daha çok sömürü ve sadece “kâr” üzerine kurulu ekonomik ve sosyal sistem yoksulluğun gerçek nedenidir. Bu çarpık ve eşitsiz sistemin yürütücüleri bu yoğun yoksulluk ortamını “rahatsız edici” olmaktan çıkarmak için sonuçları görünmez kılacak palyatif önlemler alırken dahi sorumluluk üstlenmemektedir. Eşitsizlik giderici yapısal değişiklikler yerine “vicdan”, “acıma”, “yardımseverlik” gibi duygulara hitap ederek çözümü topluma havale etmektedir
Türkiye’de derin yoksulluk; çocukların eğitim hakkını gasp eden, onları fiziksel ve duygusal olarak yıpratan, yeteneklerini körelterek toplumsal eşitsizliği kalıcı hale getiren çok ciddi bir sorundur.
Derin yoksulluğun eğitim alanına ve çocuklara yansıması oldukça ağır ve çok boyutlu sonuçlar doğurmaktadır. Bu durum, yalnızca ekonomik bir sorun olmaktan çıkıp, bir neslin geleceğini tehdit eden bir krize dönüşmektedir.
Büyük yoksulluk ve yoksullaştırma siyasetinin yansımaları somut görüntüleri ve alanda olan bitenler sıralamamız gerekirse,
1. Eğitime Erişimde Doğrudan Engeller
· Okul Terki ve Devamsızlık: Yoksul aileler, çocuklarını okul yerine çalışmaya göndermek zorunda kalabiliyor. Tarım işçiliği, kayıt dışı çıraklık (atölyeler, tamirciler) gibi faaliyetler, çocukların eğitim hakkını elinden alıyor. Özellikle kız çocukları, ev işlerine ve kardeş bakımına destek olmak için okulu bırakabiliyor.
· Masrafların Karşılanamaması: Eğitimin “ücretsiz” olduğu söylense de bunun doğru olmadığı bilinmektedir. Servis, yemek, kırtasiye, kıyafet, fotokopi ve okul aidatı gibi masraflar derin yoksul aileler için aşılması güç engeller oluşturuyor. Bu masrafları karşılayamayan çocuklar, okuldan uzaklaşıyor veya kendilerini akranlarından soyutluyor.
· Ulaşım ve Barınma Sorunu: Özellikle kırsal bölgelerdeki çocuklar, okula ulaşım imkânı olmadığı için eğitime erişemeyebiliyor. Şehirlerde ise taşımalı eğitimdeki aksaklıklar benzer sorunlara yol açıyor.
2. Eğitim Sürecine Katılım ve Başarıya Etkisi
· Dijital Uçurum: Pandemi dönemi bu eşitsizliği çok net gösterdi. Derin yoksul hanelerde internet erişimi, bilgisayar veya tablet bulunmuyor. Evde kalabalık ortamda ders dinleyecek sessiz bir köşe dahi olmayabiliyor. Bu durum, uzaktan eğitimi imkânsız kılarak bu çocukların eğitimden tamamen kopmasına neden oldu.
· Beslenme Yetersizliği ve Konsantrasyon: Yetersiz ve dengesiz beslenme, çocukların fiziksel ve zihinsel gelişimini olumsuz etkiliyor. Açlık veya yetersiz beslenme, derslere odaklanmayı engelliyor, öğrenme kapasitesini düşürüyor.
· Eğitim Materyallerine Erişememe: Ders kitabı dışında hiçbir kaynağa (test kitabı, roman, yardımcı materyal) sahip olamayan çocuklar, akranlarının gerisinde kalıyor. Kütüphaneye ulaşım imkânı dahi olmayabiliyor.
3. Psiko-Sosyal ve Duygusal Yansımalar
· Damgalanma ve Dışlanma: Aynı kıyafetle okula gitmek, kantin alışverişi yapamamak, okul gezilerine katılamamak gibi durumlar, çocuklarda “öteki” hissi yaratıyor. Akran zorbalığına maruz kalabiliyor ve sosyal olarak içe kapanabiliyorlar.
· Kaygı ve Stres: Ailenin ekonomik sıkıntıları, gelecek kaygısı ve evdeki gerginlik ortamı, çocukların üzerinde büyük bir psikolojik yük oluşturuyor. Bu kaygı, okul başarısını doğrudan düşürüyor.
· Özgüven Eksikliği: Sürekli “yoksun” hissetmek, çocuklarda “ben başaramam”, “bizim ailemiz farklı” gibi duygular geliştirerek özgüvenlerini zedeliyor ve geleceğe dair motivasyonlarını kırıyor.
4. Sistemik ve Yapısal Sorunlar
· Erken Çocukluk Eğitiminden Mahrum Kalma: Okul öncesi eğitim (kreş/anaokulu) maliyetli olduğu için derin yoksul ailelerin çocukları bu kritik dönemi kaçırıyor. Bu da dil, bilişsel ve sosyal becerilerde akranlarına göre geride başlamalarına neden oluyor.
· Eğitimin niteliğinde eşitsizlik: Derin yoksul bölgelerdeki okulların fiziki altyapısı, donanımı ve öğretmen sayısı, niteliği daha düşüktür.
· Çocuk İşçiliği ve Erken Evlilikler: Yoksulluk nedeniyle eğitimi bırakan çocuklar, korunmasız bir şekilde çalışma yaşamına itiliyor. Eğitim sistemi çocukları “işçi”leştiren yapısal değişikliklerle erken yaşta güvencesiz işçiliğin önemli bir kaynağı yani yeni “ucuz emek deposu” haline getiriyor. Kız çocukları ise erken yaşta evliliğe zorlanabiliyor. Bu da yoksulluk döngüsünü bir sonraki nesle aktarıyor.
Sonuç Olarak:
Yoksulluğun derinleşmesi sistemik bir sorundur. Eşitsizlikler üzerine, daha çok sömürü ve sadece “kâr” üzerine kurulu ekonomik ve sosyal sistem yoksulluğun gerçek nedenidir. Bu çarpık ve eşitsiz sistemin yürütücüleri bu yoğun yoksulluk ortamını “rahatsız edici” olmaktan çıkarmak için sonuçları görünmez kılacak palyatif önlemler alırken dahi sorumluluk üstlenmemektedir. Eşitsizlik giderici yapısal değişiklikler yerine “vicdan”, “acıma”, “yardımseverlik” gibi duygulara hitap ederek çözümü topluma havale etmektedir.
İktidarın sosyal politikalar alanında geçici iyilik yaratan çeşitli uygulamaları ise sorunu çözmekten uzaktır. Ancak yapısal köklü bir değişim mücadelesi yürütürken çocuk yoksulluğunun tehlikeli boyutlarına müdahale için bu uygulamaları da teşvik etmek için mücadele etmek gerekecektir.
· Şartlı Nakit Transferleri: Ailelere, çocuklarını okula düzenli göndermeleri koşuluyla nakit yardımlarının çoğaltılması gerekir. Ayrıca, bu uygulamadan tüm yoksul çocukları ayrımsız yararlanabilir hale getirilmelidir. Bu, çocukları okulda tutmak için önemli bir teşviktir ancak yeterli olması mümkün değildir.
· Belediyelerin ve STK’ların Yardımları: Birçok belediye ve sivil toplum kuruluşu ücretsiz yemek, kırtasiye, kıyafet, tablet ve burs desteği sağlıyor. Bu çabaların sivil toplum alanında da iktidarların kamusal sorumluluğunu ortadan kaldırmayacak bir toplumsal dayanışma fikri ile çoğaltılması önemlidir.
Devletin kamusal sorumluluğundan vazgeçtiği ve tüm kamusal faaliyetleri neredeyse piyasa denilen büyük canavarın kâr hırsına terk ettiği sistemlerde yoksulluk kronik, çocuk yoksulluğu da trajik sorunlar yaratmaya devam edecektir.
Türkiye toplumu çocuklarının sağlıksız, özgüvensiz, özgürlük duygusundan uzak, eşitsizliği doğal gören bir durumu kabul etmemelidir. Toplumu “kader” kıskacında yorgun ve geleceksiz hale getiren bu sistem değişmeli ve değiştirmek için mücadele edilmelidir.
Tüm toplumsal kesimleri çocuklarına, geleceklerine sahip çıkacak şekilde her yerde örgütlü ve dayanışmacı bir mücadeleye sevk etmeliyiz. Veli olarak, anne baba olarak, yurttaş olarak en önemli ortaklığımız çocuklarımız olmalıdır.
Yoksulluk politiktir. Yoksulluk karşısında mücadele de politiktir.
Çocuklarımızın eğitim, sağlık, barınma, bilgiye ulaşım, beslenme başlıklarında ücretsiz, ulaşılabilir, eşit yararlanacakları hakları için bütünlüklü bir mücadele yürütülmek zorundadır. Okullarda ücretsiz yemek talebinden, çocuk işçiliğe iten sistemin kaldırılmasına, eğitim sisteminin yeniden düzenlenmesine, kamusal, ayrımcılığı reddeden, cinsiyetçi olmayan, bilimsel laik ve anadilinde bir eğitim sistemi için değişim ve yeniden yapılanma mücadelesi güncel ve öncelikli gündemimiz olmalıdır.
Demokratik, eşitlikçi, özgür ve barışçıl bir toplum için önce ve her zaman çocuklarımızı koruyacağız. Hem bedensel hem ruhsal iyilikleri için çocukları koruma, geleceği onlar için yeniden kurma mücadelesini hep birlikte vereceğiz.
