Iniubong’un durumuna ilişkin yasanın bu kadar hızlı işlemesinin temel sebebi, yerel ve uluslararası basının bu katliama dikkat çekmesiydi. Bir kadına yönelik şiddet vakası internette ne kadar gündem olursa, yasa yapıcılar ve uygulayıcılar meseleyi sonuca vardırmak için o kadar çabuk harekete geçer
29 Nisan 2021'de 21 yaşındaki Iniubong Umoren, Nijerya’nın Akwa Ibom eyaletinin Uyo kentinde kayboldu. Umoren, o gün bir iş görüşmesi yapacaktı. İş görüşmesine gitmek için evden ayrıldı ama eve geri dönemedi. Uzun süre Umoren’den haber alamayan yakın arkadaşı telaşlandı ve onu bulabilmek için sanal medya hesabından paylaşım yaptı. Umoren’in arkadaşı attığı tweette ‘Umoren’in başının belada olabileceğine’ dair tedirgin olduğunu dile getirmişti. Durum kaygılandığı gibi gelişti ve yapılan araştırmalar sonucu cansız bedenine ulaşıldı. Umoren’in cansız bedeni faili Uduak Akpan'ın evinin bahçesinde gömülü olarak bulundu. Akpan, Umoren’e önce tecavüz edip sonra öldürmüştü. Fail tutuklanıp yargılandı, tutuklanmasından 16 ay sonra ise mahkeme Akpan'ı idam cezasına mahkum etti.
Dünya Sağlık Örgütü'ne (WHO) göre dünya çapında her üç kadından biri, çoğunlukla yakın partneri tarafından fiziksel veya cinsel şiddete maruz kalmaktadır. Afrika'da, partner tarafından kadına yönelik şiddet yaygınlığı yaklaşık %33'tür ve dünyadaki en yüksek şiddet oranı olarak tanımlanmaktadır.
2020'de Afrika genelinde kadına yönelik şiddeti açıklayan bir çalışma, Covid-19 salgını sürecinde sokağa çıkma yasaklarında Doğu Afrika'da şiddetin oranında %48'lik bir artış olduğunu bildirdi. Şiddet o kadar yoğunlaşmıştı ki uzmanlar ‘gölge salgın’dan bahsetmeye başladı Benzer şekilde, araştırmaya göre, Orta Afrika Cumhuriyeti'nde kadınlara yönelik şiddet sonucu yaralanmalarda yaklaşık %69'luk, tecavüzde ise %27'lik bir artış görüldü. Güney Afrika polisi de Nisan 2020'nin ilk haftasında Cinsiyete Dayalı Şiddet (GBV) vakalarında %37'lik bir artış kaydetti. Nijerya'da bildirilen vakalar, 36 eyaletin 23'ünden alınan bir rakam olmasına rağmen artışın oranı %149 kaydedildi.
Şiddet tarihi
Dünyada 32 yıldır, 25 Kasım'dan 10 Aralık'a kadar olan Cinsiyete Dayalı Şiddete Karşı ‘16 Aktivizm Günü’ düzenlenmektedir. Bu kampanya, kadınlara ve kız çocuklarına yönelik şiddeti önleme ve ortadan kaldırmaya yönelik ortak bir platform oluşturdu. Bununla birlikte, hareketin kökeni sıklıkla bahsedilen tarihinden daha eskilere dayanmaktadır. İlham aldığı süreç ya da ilk çıkış noktası 25 Kasım 1960'ta Dominik Cumhuriyeti'ndeki otoriter rejime karşı çıktıkları için öldürülen Patria, Minerva ve Maria Teresa Mirabal'a dayanmaktadır.
1980'de ölümlerinden 20 yıl sonra Latin Amerika'da25 Kasım günü, ‘Kadına Yönelik Şiddete Karşı Uluslararası Mücadele Günü’ ilan edildi. Haziran 1991'de Küresel Kadın Liderliği Merkezi (CWGL) ve İlk Kadın, Şiddet ve İnsan Hakları Küresel Kadın Enstitüsü katılımcıları ‘Toplumsal Cinsiyete Dayalı Şiddete (GBV)’ karşı küresel bir çaba çağrısında bulundu ve 1999'da Birleşmiş Milletler 25 Kasım'ı ‘Uluslararası Kadına Yönelik Şiddete Son Verme Günü’ olarak ilan etti.
Yara bandı tedavisi
‘16 Günlük Aktivizm'in ilkinin üzerinden 32 yılı aşkın bir süre geçmesine rağmen, dünya kadınlar ve kız çocukları için hâlâ pek de güvenli görünmüyor. BM'ye göre, ‘Kadına Yönelik Şiddet (VAW)’ suçları hâlâ en az rapor edilen ve mahkumiyetle sonuçlanma olasılığı en düşük olan suçlar.
Nijerya'nın kadına yönelik şiddete dair mahkumiyet oranı, bu durumun kanıtıdır. Yansıyan oranın düşük kalmasının nedeni yargılamanın az olmasından kaynaklanıyor.2021'de bildirilen 5.204 kadına yönelik şiddet vakasından yalnızca %1'inden azı mahkum edildi. Güney Afrika’da ise, 2020'de bildirilen 4.058 GBV vakasından sadece 130’una mahkumiyet verildi.
Iniubong Umoren'in durumunda yasanın bu kadar hızlı bir şekilde işlemesi istisnaî bir durum, tüm vakalar için yasaların bu kadar hızlı olduğunu dile getiremeyiz. Iniubong’un durumuna ilişkin yasanın bu kadar hızlı işlemesinin temel sebebi, yerel ve uluslararası basının bu katliama dikkat çekmesiydi. Bir kadına yönelik şiddet vakası internette ne kadar gündem olursa, yasa yapıcılar ve uygulayıcılar meseleyi sonuca vardırmak için o kadar çabuk harekete geçer. BBC yaptığı Sex for Grades (Sınıflarda Seks) Belgeseli ile okullardaki taciz ve tecavüzlere dair gündem oluşturdu. Nijerya Senatosu ise bu duruma ilişkin öğretim kurumlarındaki cinsel tacize karşı yasa oluşturdu ve onayladı.
Toplumsal Cinsiyete Dayalı Şiddet (TCDŞ), dünya çapında birçok ataerkil kültürde yer almaktadır. Erkeklerin lehine olan, güç dengesizliği ve cinsiyete dayalı eşitsizlikler nedeniyle meydana geldiği bilinmektedir.
Farkındalıktan hesap verebilirliğe
16 Gün kampanyasının ilk yıllarında, toplumsal cinsiyete dayalı şiddete dair farkındalık yaratmaya yönelik çabalar görüldü. Bu çabalar sayesinde, kampanya 180 ülkede yürütüldü ve 300 milyon kişiye ulaştı. Avukatlar ve hükümetler, kadına yönelik şiddeti ele alan yasal çerçeveleri güçlendirmeli ve hesap verebilirlik mekanizmalarını uygulayarak yasadaki boşlukları doldurmalıdır.
KYŞ'nin nedensel faktörleri genellikle birbirine bağlantılı olduğundan, müdahaleler çok kurumlu ve çok sektörlü olmalıdır. Sağlık, adalet, eğitim ve güvenlik sektörlerinde yer alan tüm yetkililerin şiddeti önleme odaklı müdahalelerin oluşturulmasında ve uygulanmasında rolleri vardır ve buna dahil olmalıdırlar."9'da 1 Kampanyası", GBV'yi bildiren kadın ve kızların adalete erişebilmesi için yasada değişim talep ediyor. Buna ek olarak, kadınların eşitliğe erişimini etkileyen tüm baskı biçimlerine son verilmesi gerektiğini dile getirir. Çünkü tüm toplumsal cinsiyete dayalı eşitsizliklerin kadınların erkeklere tabi olduğu inancından kaynaklandığını kabul ediyor.
Benzer şekilde Kenya Seks İşçileri İttifakı (KESWA), seks işçilerinin güvenliğini merkeze alan bir yaklaşımla hesap verebilirlik talep ediyor. KESWA, HIV hizmetleri de dahil olmak üzere sağlık hizmetlerine evrensel erişimi de sağlamaktadır. Bunun yanı sıra odak grup görüşmeleri, sosyal medya kampanyaları, duyarlılık toplantıları ve toplumsal cinsiyete dayalı şiddet konulu konuşmalar yoluyla farkındalık yaratır. Ayrıca, tutumlarda değişikliği etkilemek ve kurumlar içinde hesap verebilirliği teşvik etmek için Kenya polisiyle birlikte çalışıyorlar.
Güney Afrika Kalkınma Topluluğu (SADC), 2018'de Toplumsal Cinsiyete Dayalı Şiddetle Mücadele için Bölgesel Strateji ve Eylem Çerçevesi geliştirdi. SADC, GBV'yi önlemeye ve hayatta kalanları korumaya yönelik temel stratejik eylemlerinin bir parçası olarak, faillerin yargılanmasını sağlayarak ve yasal yargı sistemlerini güçlendirerek sıfır cezasızlık kültürünü kaldırılıp hesap verebilirliği sürdürmeyi kabul etti.
Doğru anlamak
16 Günlük Aktivizm’in çalışmalarını bıkmadan sürdürüyoruz. Kadınların şiddete karşı kampanya yapmak zorunda kalmayacağı bir geleceği umuyorum. Kadına yönelik şiddetin sosyokültürel bir temeli olduğunu da kabul etmeliyiz. Bu nedenle, kadınların ve kız çocuklarının yaşamını gerçekten güvenli hale getirmek, eşitsizliği ve baskıyı kökünden ele alan etkili, çok yönlü müdahaleler oluşturmalıyız.
(Bu makale daha önce AWDF tarafından yayınlanmıştır. Martha Laraba Sambe, hepimiz özgür olana kadar hiçbirimizin özgür olmadığına inanan bir yazar, araştırmacı ve feminist. Bu makale, Afrika Kadınlarını Geliştirme Fonu'nun (AWDF) 'Kadına Yönelik Şiddete Son Vermek için Stratejik Eylemde Bulunan Güçlendirilmiş İnsanlar' temalı Cinsiyete Dayalı Şiddete Karşı 16 Günlük Aktivizm kampanyasının bir parçası olarak hazırlanmıştır.)
