'Direniş, arşivleme, belgeleme, hatırlama ve referans verme, Kürtler olarak sadece var olmak için sürdürdüğümüz mücadelemizin ayrılmaz bir parçasıdır. …Jiyan'da yaptıklarımız, kolektif bir toplum olarak vatansız varoluşumuzun kadın seslerini korumaya, erkeklere verdiğimiz kadar değer verirsek elde edilebileceklerin yanında çok küçük kalır.'
Tarih boyunca Kürt kadınlarına ait, onlar tarafından ve onlarla ilgili arşiv malzemesini belgeleyen, kendi kendini yöneten, tabandan gelen bir proje olan Jiyan Arşivleri, entelektüel Walter Benjamin tarafından unutulmaz bir şekilde tanımlanan acil bir ihtiyaca cevap vermektedir. Benjamin, doğrusal, 'tarihselci' tarih görüşü ile Marx'ın 'tarihsel materyalizm' dediği şeyin kendi özel yorumu arasında bir ayrım yapar. Benjamin'e göre, geçmişi yalnızca "bir tespihin taneleri gibi doğrusal bir olaylar dizisi" olarak görmek, temel bir dinamizmi kaybetmek demektir. Şöyle yazar: "Tarihselciliğin taraftarlarının gerçekte kiminle empati kurduğu sorulursa, cevap kaçınılmazdır: galip gelenle. Ve tüm yöneticiler, kendilerinden önce fethedenlerin mirasçılarıdır."
Buna karşılık Benjamin'e göre tarihsel materyalizm, tarihin nasıl ilerlediğine dair kaba ve mekanik bir anlayış değil, "kendi çağımızın daha önceki bir çağla oluşturduğu takımyıldızı kavrayan" geçmişle dinamik ve aktif bir ilişki anlamına gelir. Benjamin'in materyalizmi, siyasi bugünümüzle ayrılmaz bir şekilde bağlı olarak anlaşılan yaşayan bir tarihle aktif bir ilişki çağrısında bulunur.
Bu ihtiyaç hiçbir yerde Kürt halkı ve özellikle de Kürt kadınları söz konusu olduğunda, olduğundan daha acil değildir. Jiyan Arşivleri'nin kurucusu Raz Xaidan'ın dediği gibi: "Arşivlemek, belgelemek, hatırlamak ve referans vermek, sadece var olmak için sürdürdüğümüz mücadelenin ayrılmaz bir parçasıdır."
Kürt kadınlarının tarihi uzun zamandır onlar adına anlatılmakta ve geçmiş yaşam mücadeleleri ile şimdiki gerçeklik arasındaki karmaşık bağı inkar eden bir yenilgi anlatısı içinde sadece bir savaş, soykırım ve trajedi dizisine indirgenmektedir. Devletsiz bir halk olarak Kürtlerin geleneksel, tarihselci anlatılara erişimi ya da bu anlatıları kontrol etmesi engellenmiştir. Ancak bu durum aynı zamanda Kürt arşivcilere "sanat, edebiyat, diplomasi, müzik ve özel karakterlerle dolu" kendi tarihlerini yeniden yaratmaları için bir alan yaratıyor; bu karakterlerin katkıları korunup kaydedildiğinde, Kürtlerin düşmanlarının bugüne kadar bastıramadığı tarihi güçlerin varlığını ortaya çıkarıyor.
Bu nedenle Jiyan Arşivleri, Kürt kadınlarının ve dünyanın dört bir yanındaki diğer kadınların katkıda bulunduğu tarihi materyalleri, ölüm ilanlarını ve bugün Kürdistan'da yaşayan kadınlarla yapılan röportajları bir araya getiriyor. Jiyan ('Hayat') adından da anlaşılacağı üzere, Kürt arşivci tarihin dinamik ve yaşayan bir güç olduğunun zorunlu ve keskin bir şekilde farkındadır.
Raz Xaidan ile gerçekleştirdiğim aşağıdaki söyleşi, anlaşılır olması için düzenlenmiştir.
*Jiyan Arşivleri projesi nasıl ve neden başladı? Bugüne kadar elde ettiğiniz önemli başarılar nelerdir?
Kişisel olarak Kürt arşivlerine her zaman ilgi duydum. Çok disiplinli bir yaratıcı olarak, uzun yıllar boyunca arşiv belgelerini ve fotoğrafları multimedya sanat eserlerime dahil ettim. Bir süre Güney (Irak) Kürdistan'da yaşadığım için, eski antika evlerini ve pazarlarını ziyaret etme ayrıcalığına da sahip oldum; burada hafta sonlarımı kayıp fotoğrafları ve çürümeye terk edilmiş eşyaları kurtarmak için (kelimenin tam anlamıyla toprağı kazarak) geçiriyordum. Geçmişimizle olan kişisel bağlantım ve Kürt toplumunda arşivlerimiz ile [geçmişin] direnişimizde oynadığı rol arasındaki kopukluğu görmek, yaratıcı becerilerimi ve geçmişe olan hayranlığımı bulgularıma ev sahipliği yapacak amaca yönelik bir alan yaratmak için nasıl kullanabileceğimi yeniden değerlendirmemi sağladı.
Jiyan Arşivleri, Ağustos 2021'de, Kürt kadınlarının yaşamlarını ve hikayelerini vurgulayan ve belgeleyen işbirlikçi bir platform oluşturmak amacıyla kuruldu. Hâlihazırda çevrimiçi olarak var olan arşivlerin büyük çoğunluğu Kürt erkeklerine veya savaş ve soykırımlarla ilgili içeriklere odaklanmıştı – ister asil, ister yerel, ister aile reisi olsun, kadınlarımıza saygı gösteren bir platform kurmak istedim. 2021 yazında Hewlêr'deki (Erbil) stüdyomda oturup fikirler, proje için isimler ve röportaj yapabileceğim anaerkil figürler üzerine düşünmeye başladım.
Çok yönlü Kürt kadınlarından oluşan güçlü bir ağ kurduğum için minnettarım; bu kadınlar bana bağlantılar ya da görüşmek istediğim kadınlarla ilgili detaylar konusunda yol gösterdiler. O yaz ayrıca iki genç Kürt kadını staj yapmaları ve yazlarını benimle birlikte stüdyoda yaratıcı becerilerini geliştirerek geçirmeleri için görevlendirdim. İlk günlerinde, ilk görevleri Kürdistan'ın son prensesi olarak bilinen Sînemxan Bedirxan'ı ziyaret etmek ve onunla bir röportaj yapmaktı – stüdyodaki ekip için süper havalı bir ilk gün!
Jiyan Arşivleri'nin yaratılmasındaki asıl başarı, platformu benim kurmam değil, genç bir Kürt kızının daha önce maruz kalmadığı böylesine güçlü bir hayat hikayesine sahip anaerkil bir figürle nasıl bağlantı kurabildiğini görmekti. Bu projenin, genç Kürt nesli ile yaşlı nesli işbirlikçi bir yaklaşımla bir araya getirme konusundaki etkisine ve eğitim potansiyeline gerçek zamanlı olarak tanık olmak en büyük başarımız oldu.
*Rutin bir çalışma haftanız nasıl ilerliyor?
Jiyan Ekibi 11 gönüllüden oluşuyor (ben dahil). Beş kıtaya dağılmış durumdayız. Platformdaki her öğe, arşiv, makale ve hikaye, özverili ekibimiz tarafından zaman ve emekle nazikçe bağışlandı. Tipik bir çalışma haftası, kişisel arşivlerini değerlendirilmek ve dahil edilmek üzere doğrudan bize gönderen özverili halktan gelen gönderileri kontrol etmek, makaleleri düzenlemek ve öne çıkarılacak potansiyel kadınları tartışmaktan oluşuyor. Kendi kendimizi finanse ediyoruz, bu da kendi şartlarımızla çalıştığımız anlamına geliyor.
*'Devletsiz' bir halk için bir arşive duyulan özel ihtiyaç nedir? Kürt tarihinin korunması ile Kürtlerin siyasi statüsü arasındaki ilişki nedir?
Direniş, arşivleme, belgeleme, hatırlama ve referans verme, Kürtler olarak sadece var olma mücadelemizin ayrılmaz bir parçasıdır. Korumak kabul etmektir ve kendi ulusal arşivimizin yokluğunda, Jiyan'da yaptıklarımız, kolektif bir toplum olarak vatansız varoluşumuzun kadın seslerini korumaya erkeklere verdiğimiz kadar değer verirsek elde edilebileceklerin yanında çok küçük kalır. Erkeklerin [seslerinin korunması] doğru, ama onları doğuran kadınlara ne oldu? 'Vatansızlık' bize uzatılan çirkin bir el, ancak geçmişimizin her ayrıntısı kıyametle ya da [topraklarımızın] çalınmasıyla dolu değil. Trajedi ve savaştan uzak, sanat, edebiyat, diplomasi, müzik ve özel karakterlerle dolu, değer vermemiz ve ilham almamız gereken zengin bir tarihimiz var.
*Devlet dışı bir halkın tarihini kaydediyor olmanız çalışma şeklinizi, neyi kaydetmeyi seçtiğinizi ve nasıl malzeme topladığınızı nasıl etkiliyor?
İster Kürdistan'da ister diasporada yaşıyor olsunlar, tamamen Kürt kadınların hayatlarını ve hikayelerini belgelemeye odaklanıyoruz. Röportajlarımızın %95'i Kürtçe yapılsa da, öne çıkardığımız kadınlar ve dijitalleştirdiğimiz arşivler konusunda küresel okuyucuları eğitme ve aydınlatma idealini desteklemek için platformda ilk dil olarak İngilizceyi kullanıyoruz. Arşivimizdeki her öğe ya benim tarafımdan tarandı ya da site kullanıcıları tarafından gönderildi. Platformumuzdaki kadınlarla röportajlar yaparken oldukça rahat bir yaklaşım sergiliyoruz; şeffaflık ve özgünlük bizim için kilit önem taşıyor, platformumuz kadın seslerini sansasyonelleştirmek için var değil ve internette gördüğümüz, Kürt kadınlarının fetişleştirilmiş bakışını güçlendiren olağan saçmalıklarla da ilgilenmiyoruz. Röportajlarda kadınların bizi yönlendirmesine izin verme eğilimindeyiz, çünkü anlatılan onların hikayesi – ve genellikle ev ziyaretleri sırasında, ayrılmadan önce beslendiğimiz tipik Kürt misafirperverliğini deneyimliyoruz!
*Benzer şekilde, kadın tarihini koruyan arşivlere duyulan özel ihtiyaç nedir? Çalışma sürecinizin feminist olarak nitelendirebileceğiniz veya kadın tarihine odaklanmanızdan etkilenen yönleri var mı?
Bir önceki cevabımda bahsettiğim bazı fikirleri genişletmek gerekirse – biz %100 feminist bir platformuz. Eğer Kürt kadınları ve arşivleri için siyasi ya da dini [etki] olmadan kutlanabilecek bir alan olsaydı, biz var olmazdık. Aksine, böyle bir platformun yokluğu Jiyan'ın kurulma nedenidir. Belgelenmiş tarihimiz söz konusu olduğunda eşit bir oyun alanı yok. Kişisel arşivler çok mahrem konulardır. Birçok kişi Kürt kadınlarının kişisel arşivlerine ulaşmanın ne kadar zor olabileceğini göz ardı ediyor; hala birçok Kürt toplumunun ve topluluğunun tabu ve damgalama ile kontrol edildiği bir çağda yaşıyoruz.
*Kürdistan'ın bölgeleri veya tarihin dönemleri hakkında daha fazla veya daha az bilgi toplayabildiniz mi ve neden? Gelecekte arşivinizin hangi yönlerini derinleştirmek ve genişletmek istersiniz?
1900'lerin başında bölge Batılı fotoğrafçılarla dolup taşarken, yerel malzeme bulma konusunda en çok zorlandığımız dönem bu dönem. Fotoğraflar var – ama sahibi kim? Nerede çekilmiş? Hangi yıla aitti? Tüm bunlar çatışma ve veri ya da kayıt eksikliği gibi faktörler nedeniyle gizemini koruyor.
Sayfamızda 'Sahipsiz Arşivler' adında bir bölüm açtık ve bu sayede arşiv malzemelerini paylaşan insanlar aracılığıyla sahiplerini bulabileceğimizi umduk; bazen başarılı oluyorduk, bazen de olamıyorduk. Sitemizde halkın kişisel eşyalarını bize yükleyebildiği işbirliği platformumuz aracılığıyla, en popüler bölgemiz Rojava (Batı Kürdistan) oldu, özellikle de Afrin bölgesine odaklandık. Afrin'den sonra ikinci sırada Başur'daki (Güney Kürdistan) Silêmanî geliyor. Şu anda Bakur'dan (Kuzey Kürdistan) daha fazla arşiv gönderisi entegre etmek istiyoruz, ancak yazarlarımız bölgeden bazı inanılmaz kadınlarla röportaj yaptı ve onları öne çıkardı. Ayrıca ilk çevrimiçi Kürt Kadınları Ölüm İlanı'na sahibiz ve bu bizim için daha fazla zaman ayırmamız gereken bir öncelik. Bu bölüm bizim için çok özel ancak anlaşılabilir bir şekilde yazması en kolay bölüm değil.
Çeviri: Jin Dergi ekibi
Kaynak: https://nlka.net/eng/to-remember-is-to-resist-the-jiyan-archives-raz-xaidan/
